Sterole i stanole roślinne – czym są i jak wpływają na zdrowie?

Sterole i stanole roślinne już od ponad 20 lat są  dodatkiem żywności funkcjonalnej w Polsce, w tym również margaryny Optima Cardio. Naturalnie występujące w roślinach, sterole i stanole wykazują potwierdzone w badaniach klinicznych właściwości obniżania poziomu cholesterolu. Czym się od siebie różnią i jak sterole roślinne mogą wpłynąć na nasze zdrowie? Jak obniżyć cholesterol? Wyjaśniamy w poniższym tekście.

Czym są sterole i stanole roślinne?

Zarówno sterole, jak i stanole to  związki organiczne, należące do grupy steroidów. Sterole można znaleźć zarówno w tkankach zwierząt (zoosterole), grzybów (mikosterole), jak i roślin (fitosterole). Największe znaczenie dla zdrowia mają sterole roślinne, czyli sterole pozyskiwane z w organizmów roślin. Stanole to nasycone sterole roślinne i choć różnią się budową, funkcjonują w zasadzie tak samo. (1)

Stanole i sterole roślinne znajdziemy w niewielkiej ilości w niektórych naturalnych źródłach roślinnych, takich jak:

• oleje (np. w oleju rzepakowym, kukurydzianym, słonecznikowym),
• nasiona słonecznika,
• nasiona dyni,
• migdały,
• kiełki pszenicy,
• rośliny strączkowe (groch, fasola).

Sterole roślinne w diecie

Jednak ilość steroli roślinnych dostarczanych nawet w diecie bogatej w produkty roślinne nie jest wystarczająca, aby skutecznie obniżać cholesterol. Dlatego o sterole wzbogacone zostały produkty zaklasyfikowane do tzw. żywności funkcjonalnej, które dostarczają taką ich dawkę niezbędną  do obniżenia poziomu cholesterolu.

Przeczytaj również: Kwasy Omega-6 – źródła i działanie

Sterole roślinne, czyli jak obniżyć cholesterol we krwi?

Fitosterole pełnią różne funkcje u roślin, jednak w obrębie ludzkiego organizmu zmniejszają wchłanianie cholesterolu LDL, tzw. „złego cholesterolu” w jelitach, a tym samym regulują poziom cholesterolu całkowitego we krwi. Jak obniżyć cholesterol dzięki sterolom? Dzięki swojej budowie fitosterole roślinne mają zdolność konkurowania z cząsteczkami cholesterolu i w rezultacie zmniejszają jego wchłanianie  z pożywienia. (2) Fitosterole przyjęte jako część posiłku usuwają nadmiar cholesterolu w organizmie regulując gospodarkę cholesterolową i odgrywając ważną rolę w profilaktyce chorób układu krążenia.

Obniżająca poziom cholesterolu właściwość fitosteroli jest znana od dłuższego czasu. Pierwszy opisał ją O. Pollack już w 1953 roku. (4) W związku z tym szybko wprowadzono w USA środek farmaceutyczny o nazwie Cytellin, który aż do lat 80. stosowany był jako preparat na obniżenie cholesterolu.

Działanie fitosteroli roślinnych a styl życia i dieta

Istnieje wiele badań klinicznych potwierdzających wyżej wspomniane działanie fitosteroli. Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności potwierdził, że efekt obniżenia cholesterolu LDL we krwi o 7-10% uzyskuje się w ciągu 2-3 tygodni przy konsumpcji od 1,5 do 2,4 g steroli roślinnych dziennie w połączeniu ze zdrowym stylem życia oraz zbilansowaną i zróżnicowaną dietą. (5) Można go utrzymać przez dalsze spożywanie steroli/ roślinnych, niestety ich zawartość w żywności jest niska, więc uzyskanie terapeutycznej dawki z produktów naturalnych jest bardzo trudne. Zatem jak obniżyć cholesterol codzienną dietą?

Sprawdź także: Slow jogging czy nordic walking dla początkujących?

Jeśli nasz jadłospis opiera się na naturalnych produktach, bez dodatkowej suplementacji, podaż fitosteroli może wynosić od 200 do 300 mg na dzień – zależy to od konkretnych wyborów i nawyków żywieniowych. (8) To oczywiście dużo mniej niż 2 gramy rekomendowane przez specjalistów z zakresu żywienia. Nawet dieta oparta na produktach roślinnych (dieta wegetariańska lub dieta wegańska) i zorientowana na dostarczenie jak największej ilości fitosteroli osiągnęła poziom niewiele wyższy niż 700 miligramów w ciągu dnia. (9)

Żywność funkcjonalna z dodatkiem steroli roślinnych

Właściwości steroli/stanoli roślinnych zostały wykorzystane w produkcji żywności funkcjonalnej, która nie różni się wyglądem, ani smakiem od tradycyjnej żywności, jednak przez dodatek substancji bioaktywnych może korzystnie oddziaływać na zdrowie człowieka. Na rynku polskim możemy odnaleźć produkty wzbogacane w sterole/stanole, takie jak: margaryny do smarowania pieczywa czy jogurty. Dla chcących obniżyć cholesterol, margaryna Optima Cardio, zaliczana do żywności funkcjonalnej, będzie świetnym uzupełnieniem diety. Wszystkie produkty zawierające dodatek steroli i stanoli są w odpowiedni sposób oznaczone i zawierają informację na temat ilości fitosteroli w danej porcji produktu.

Fitosterole, estry fitosteroli, fitostanole i estry fitostanoli są jednym z najlepiej przebadanych składników żywności. Ich skuteczność i bezpieczeństwo stosowania potwierdza Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA).

Czy istnieją przeciwwskazania do spożywania steroli roślinnych?

Żywność funkcjonalna wzbogacona o fitosterole pojawiła się w Unii Europejskiej w 2000 roku. Do tej pory nie stwierdzono nieprzewidzianych skutków ubocznych. (10) Przyjmowanie fitosteroli uchodzi zatem za bezpieczne. Jednak spożywania ich powinni unikać pacjenci cierpiący na fitosterolemię, czyli rzadkie zaburzenie, w którym wzrost poziomu steroli we krwi jest zdecydowanie wyższy niż u osób zdrowych (nawet stukrotnie), co może stwarzać ryzyko rozwoju zmian miażdżycowych w naczyniach wieńcowych. (11) Schorzenie to występuje jednak bardzo rzadko, obecnie zdiagnozowano je jedynie u ok. 80 osób na świecie.

Należy także zauważyć, że przyjmowanie steroli roślinnych, które mają właściwości obniżające stężenie cholesterolu, powinniśmy ograniczyć do zalecanej dawki – maksymalnie 3 g fitosteroli dziennie.  Przyjmowanie większej ilości steroli roślinnych może zwiększać ryzyko spadku poziomu karotenoidów. Dzieje się tak, ponieważ cholesterol (frakcji LDL) jest nośnikiem karotenoidów, zatem zmniejszenie wchłaniania cholesterolu może pociągać za sobą zmniejszenie wchłaniania karotenoidów. Badania naukowe wykazały jednak, że o ile zostaje zachowana zdrowa dieta (bogata w warzywa i owoce), poziom karotenoidów oraz innych witamin pozostaje na właściwym poziomie. (12, 13)

Bibliografia

1. Akhisa, T.; Kokke, W. (1991). “Naturally occurring sterols and related compounds from plants”. In Patterson, G. W.; Nes, W. D. (eds.). Physiology and Biochemistry of Sterols. Champaign, IL: American Oil Chemists’ Society. pp. 172–228.
2. Tilvis, RS; Miettinen, TA (1986). “Serum plant sterols and their relation to cholesterol absorption”. The American Journal of Clinical Nutrition. 43 (1): 92–7.
3. Hallikainen, MA; Sarkkinen, ES; Uusitupa, MI (1999). “Effects of low-fat stanol ester enriched margarines on concentrations of serum carotenoids in subjects with elevated serum cholesterol concentrations”. European Journal of Clinical Nutrition. 53 (12): 966–9.
4. Pollak, OJ (1953). “Reduction of blood cholesterol in man”. Circulation. 7 (5): 702–6.
5. European Food Safety Authority (2009-07-31). “Blood cholesterol reduction health claims on phytosterols can now be judged against EFSA new scientific advice”, http://www.efsa.europa.eu/en/press/news/blood-cholesterol-reduction-health-claims-phytosterols-can.
6. FDA. “Health claims: plant sterol/stanol esters and risk of coronary heart disease (CHD)”.
7. “Plant Sterols and Blood Cholesterol Lowering Summary of Health Canada’s Assessment of a Health Claim about Plant Sterols in Foods and Blood Cholesterol Lowering”, Bureau of Nutritional Sciences Food Directorate, Health Products and Food Branch Health Canada, May 2010.
8. Jesch ED, Carr TP (2017). “Food Ingredients That Inhibit Cholesterol Absorption”. Prev Nutr Food Sci. 22 (2): 67–80.
9. Ågren, J. J.; Tvrzicka, E.; Nenonen, M. T.; Helve, T.; Hänninen, O. (2007). “Divergent changes in serum sterols during a strict uncooked vegan diet in patients with rheumatoid arthritis”. British Journal of Nutrition. 85 (2): 137–9.
10. Lea, L.J.; Hepburn, P.A. (2006). “Safety evaluation of phytosterol-esters. Part 9: Results of a European post-launch monitoring programme”. Food and Chemical Toxicology. 44 (8): 1213–22.
11. Lee M, Lu K, Patel SB (2001). “Genetic basis of sitosterolemia”. Current Opinion in Lipidology. 12 (2): 141–149.
12. Piironen, Vieno; Lindsay, David G; Miettinen, Tatu A; Toivo, Jari; Lampi, Anna-Maija (2000). “Plant sterols: Biosynthesis, biological function and their importance to human nutrition”. Journal of the Science of Food and Agriculture. 80 (7): 939–966.
13. Sudhop, T; Gottwald, BM; Von Bergmann, K (2002). “Serum plant sterols as a potential risk factor for coronary heart disease”. Metabolism: Clinical and Experimental. 51 (12): 1519–21.

Autor: mgr Katarzyna Nadolna, dietetyk