Dieta w hipercholesterolemii – jakie składniki i produkty wybierać?

Zbyt wysoki poziom cholesterolu w bardziej fachowy sposób określany jest jako hipercholesterolemia. Dieta wzbogacona sterolami roślinnymi, zmiana stylu życia, a w ostateczności farmakoterapia, mogą pomóc w regulowaniu tej nieprawidłowości i uniknięciu groźnych następstw. Zobacz, skąd bierze się hipercholesterolemia i jak niwelować ryzyko jej wystąpienia za pomocą diety.

Czym jest hipercholesterolemia?

Hipercholesterolemia to zaburzenie związane ze zbyt wysokim stężeniem cholesterolu we krwi. Cholesterol należy do lipidów, z których zbudowane są błony komórkowe zwierząt, ale również człowieka. Oprócz tego cholesterol bierze udział w powstawaniu niektórych hormonów i kwasów żółciowych, jest więc konieczny dla prawidłowego funkcjonowania ludzkiego organizmu. (1) Krew transportuje cholesterol do różnych komórek ciała, ale w jej obrębie może on przybierać różną gęstość. Dlatego wyróżnia się:

• cholesterol o bardzo niskiej gęstości (VLDL),
• cholesterol o niskiej gęstości (LDL),
• cholesterol o średniej gęstości (IDL)
• oraz cholesterol o wysokiej gęstości (HDL). (2)

„Dobry” i „zły” cholesterol – jak działają na organizm?

Wysokie stężenie cholesterolu o niskiej gęstości może z czasem  doprowadzić do miażdżycy tętnic oraz choroby wieńcowej serca. (3) W przeciwieństwie do cholesterolu o wysokiej gęstości, który nazywany jest „dobrym cholesterolem”, ponieważ działa ochronnie na układ krążenia. (4) W przypadku hipercholesterolemii mówimy jednak o szkodliwie wysokim poziomie cholesterolu całkowitego (TC) oraz frakcji LDL.

Sprawdź: Niewydolność serca – przyczyny i objawy

Hipercholesterolemia – przyczyny i objawy

Wiemy już czym jest hipercholesterolemia, przyczyny jej występowania mogą być jednak różne. Zwykle wskazuje się na kombinację różnych czynników ją wywołujących, które mogą mieć charakter zarówno środowiskowy, jak i genetyczny. Do głównych czynników środowiskowych należy dieta, aktywność fizyczna oraz stres. (5)  Badania przeprowadzone w 2010 roku ujawniły także, że skutki niektórych zachowań związanych z samotnością, takich jak samoalienacja, poczucie niedopasowania społecznego, lęk czy nieufność wobec innych mogą być  czynnikiem zwiększającym ryzyko hipercholesterolemii. (6)

Przeczytaj również: Joga – sposób na redukcję stresu i zdrowie

Poziom cholesterolu może wzrastać w wyniku innych stanów chorobowych organizmu. Dzieje się tak między innymi przy cukrzycy typu 2, niedoczynności tarczycy czy zespole Cushinga. (5) Oprócz tego hipercholesterolemia może być wynikiem przyjmowania niektórych leków, w tym cyklosporyny, tiazydów, leków beta-adrenolitycznych, kwasu retinowego czy leków przeciwpsychotycznych. (5)

Hipercholesterolemia pojawić się może także przy otyłości, regularnym spożywaniu alkoholu oraz anoreksji. (5)

Hipercholesterolemia – dieta jako przyczyna i sposób przeciwdziałania

W przypadku hipercholesterolemii, dieta może być zarówno jednym z czynników ją powodujących, jak i sposobem na przeciwdziałanie, to znaczy obniżenie stężenia cholesterolu we krwi. Trzeba jednak pamiętać, że choć dieta ma wpływ na stężenie cholesterolu, to wielkość tego wpływu, a zarazem wielkość efektów, jakie przynosi modyfikacja diety, jest bardzo różna u każdej osoby. (7) Taka sama zmiana w odżywianiu może przynieść lepszy efekt (mocniejszy spadek stężenia cholesterolu) u jednej osoby, a gorszy (mniejszy spadek) u drugiej osoby. (8)

Czytaj także: Dobre i złe nawyki żywieniowe

Dopiero badania z 2016 roku wykazały wstępnie zależność pomiędzy cholesterolem w diecie a jego poziomem we krwi. Nie jest to jednak tak silna zależność, jak mogłoby się wydawać. (10) Wiadomo natomiast, że spożywanie tłuszczów trans podnosi poziom szkodliwego LDL, jednocześnie obniżając poziom dobroczynnego HDL. (11)

Oznacza to, że jeśli u pacjenta występuje hipercholesterolemia, dieta ma duże znaczenie, ale niekoniecznie polega ona na zmniejszeniu poziomu cholesterolu przez samo ograniczenie spożywania niezdrowego tłuszczu. Liczy się zarówno jakość tłuszczu, jak i spożycie innych składników w diecie. Na przykład wysoka zawartość błonnika pokarmowego w jadłospisie wpływa na obniżenie stężenia cholesterolu we krwi, (12) natomiast wysoka zawartość fruktozy może wpłynąć  na podwyższenie cholesterolu. (13)

Sterole roślinne skutecznie obniżające cholesterol

Jednymi z najlepiej przebadanych składników, które mają zdolność efektywnego obniżania cholesterolu LDL są sterole roślinne. Bioaktywne substancje występujące w roślinach, mają strukturę podobną do cholesterolu, dzięki której rywalizują z nim w procesie wchłaniania. Dzienna dawka steroli roślinnych 1,4-2,5 g jest w stanie skutecznie obniżyć tzw. „zły cholesterol” nawet o 7-10%. (16) Fitosterole w nieznacznych ilościach występują w produktach roślinnych, które wdrażamy w codziennej diecie – warzywach i owocach, ziarnach i orzechach, a także olejach roślinnych. Warto jednak pamiętać, że nawet dieta oparta tylko na produktach roślinnych nie gwarantuje dostarczenia odpowiedniej dawki fitosteroli do skutecznego obniżenia poziomu cholesterolu we krwi. Dlatego sterole roślinne dodawane są do żywności funkcjonalnej w dawce od 1,5 do 2,4 g – głównie margaryn, jogurtów i napojów mlecznych. Wystarczą 3 kromki pieczywa posmarowane margaryną ze sterolami roślinnymi dziennie, zbilansowana dieta i zdrowy styl życia, aby skutecznie obniżyć cholesterol LDL w organizmie w ciągu 2-3 tygodni nawet o 7-10%.

Hipercholesterolemia – dieta warta zastosowania

Jak wynika z powyższych informacji, dobrze zbilansowana dieta bogata w zdrowe tłuszcze nienasycone może pomóc przy obniżeniu wysokiego poziomu cholesterolu we krwi. Efekt ten można uzyskać obniżając spożycie tłuszczów zwierzęcych, które zawarte są zarówno w mięsie (szczególnie tłustym, np. wieprzowym), jak i w innych produktach odzwierzęcych, takich jak podroby. Wysoki poziom cholesterolu mają również produkty przetworzone, takie jak wędliny, a zwłaszcza masło oraz smalec.

Sprawdź: Jak dbać o serce – naturalne sposoby?

Dieta oparta na tłuszczach roślinnych

Tłuszcze zwierzęce warto zastąpić tłuszczami roślinnymi, które zawierają nienasycone kwasy tłuszczowe. Zwiększają one stężenie „dobrego cholesterolu”, czyli HDL. Nienasycone kwasy tłuszczowe znajdziemy w olejach roślinnych (słonecznikowym, rzepakowym, oliwie z oliwek) oraz ich pochodnych, jak margaryny wzbogacone składnikami roślinnymi i kwasami tłuszczowymi Omega-3. Warto wybierać margaryny nieutwardzane, ponieważ nie zawierają one izomerów trans nienasyconych kwasów tłuszczowych. Jeszcze więcej korzyści przynoszą margaryny oraz jogurty wzbogacone o naturalne sterole roślinne, które częściowo blokują wchłanianie cholesterolu w jelitach i przyczyniają się do obniżenia stężenia cholesterolu we krwi.

Zwiększenie spożycia błonnika pokarmowego

Oprócz tego warto zwiększyć spożycie błonnika pokarmowego. (14) Naturalny błonnik znajdziemy przede wszystkim w warzywach i owocach, a także w produktach pełnoziarnistych. Wykazano, że najskuteczniej w walce z cholesterolem sprawdza się pełnoziarnisty owies. (15)

Poza modyfikacją diety warto również zwiększyć umiarkowaną aktywność fizyczną, zwłaszcza w przypadku osób z nadwagą. Obniżenie masy ciała pomaga skutecznie zmniejszyć stężenie cholesterolu. (16)

Autor: mgr Katarzyna Nadolna, dietetyk

Bibliografia

1. Durrington, P (August 2003). “Dyslipidaemia”. The Lancet. 362 (9385): 717–31.
2. Behrman, E. J.; Gopalan, Venkat (2005-12-01). “Cholesterol and Plants”. Journal of Chemical Education. 82 (12): 1791.
3. Carmena R, Duriez P, Fruchart JC (June 2004). “Atherogenic lipoprotein particles in atherosclerosis”. Circulation. 109 (23 Suppl 1): III2–7.
4. Kontush A, Chapman MJ (March 2006). “Antiatherogenic small, dense HDL – guardian angel of the arterial wall?”. Nat Clin Pract Cardiovasc Med. 3 (3): 144–53.
5. Bhatnagar D, Soran H, Durrington PN (2008). “Hypercholesterolaemia and its management”. BMJ. 337: a993.
6. Cacioppo, J.; Hawkley, L. (2010). “Loneliness Matters: A Theorectical and Empirical Review of Consequences and Mechanisms”. Annals of Behavioral Medicine. 40 (2): 218–227.
7. Mannu, GS; Zaman, MJ; Gupta, A; Rehman, HU; Myint, PK (1 February 2013). “Evidence of lifestyle modification in the management of hypercholesterolemia”. Current Cardiology Reviews. 9 (1): 2–14.
8. Howell WH, McNamara DJ, Tosca MA, Smith BT, Gaines JA (June 1997). “Plasma lipid and lipoprotein responses to dietary fat and cholesterol: a meta-analysis”. Am. J. Clin. Nutr. 65 (6): 1747–64.
9. Grundy, SM (November 2016). “Does Dietary Cholesterol Matter?”. Current Atherosclerosis Reports. 18 (11): 68.
10. Ascherio A, Willett WC (October 1997). “Health effects of trans fatty acids”. Am. J. Clin. Nutr. 66 (4 Suppl): 1006S–10S.
11. Bhattarai, N; Prevost, AT; Wright, AJ; Charlton, J; Rudisill, C; Gulliford, MC (20 December 2013). “Effectiveness of interventions to promote healthy diet in primary care: systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials”. BMC Public Health. 13: 1203.
12. Zhang, Yu Hui; An, Tao; Zhang, Rong Cheng; Zhou, Qiong; Huang, Yan; Zhang, Jian (2013-09-01). “Very high fructose intake increases serum LDL-cholesterol and total cholesterol: a meta-analysis of controlled feeding trials”. The Journal of Nutrition. 143 (9): 1391–98.
13. Brown, Lisa; Rosner, Bernard; Willett, Walter W.; Sacks, Frank M. (1999-01-01). “Cholesterol-lowering effects of dietary fiber: a meta-analysis”. The American Journal of Clinical Nutrition. 69 (1): 30–42.
14. Hollænder, Pernille LB; Ross, Alastair B.; Kristensen, Mette (2015-09-01). “Whole-grain and blood lipid changes in apparently healthy adults: a systematic review and meta-analysis of randomized controlled studies”. The American Journal of Clinical Nutrition. 102 (3): 556–72.
15. Ito MK, McGowan MP, Moriarty PM (June 2011). “Management of familial hypercholesterolemias in adult patients: recommendations from the National Lipid Association Expert Panel on Familial Hypercholesterolemia”. J Clin Lipidol. 5 (3 Suppl): S38–45.
16. http://www.dietattheheart.com/cvd_prevention/interventions