Nietolerancja laktozy a uczulenie na nabiał – jakie objawy?

„Nietolerancja laktozy” i „uczulenie na nabiał” to pojęcia, które – niesłusznie – stosowane są często zamiennie. Choć w obu przypadkach mamy do czynienia z reakcją na mleko i produkty mleczne, a objawy dolegliwości są do siebie bardzo podobne, sposób przeciwdziałania tym przypadłościom jest nieco inny. Czym różnią się od siebie i jak je rozpoznać? Jak łagodzić ich objawy?

Czym jest nietolerancja laktozy?

Laktoza jest dwucukrem, który składa się z glukozy i galaktozy. Występuje w mleku (ludzkim, krowim, owczym, kozim) i jego przetworach. W ludzkim organizmie cukier ten ulega rozkładowi w procesie trawienia. Enzym, który trawi laktozę, nazywa się laktazą. Jeśli nasz organizm nie wytwarza odpowiedniej ilości laktazy, wtedy laktoza nie jest trawiona (lub tylko jej część), przez co trafia do jelit, a tam – fermentuje. Fermentacja laktozy w jelitach może z kolei powodować nieprzyjemne objawy, takie jak:

• bóle brzucha,
• wzdęcia,
• gazy,
• nudności,
• biegunkę.

Jeśli więc w organizmie nie ma wystarczającej ilości laktazy, by rozłożyć dostarczaną z pokarmem laktozę, mówimy o nietolerancji laktozy. (1) Dolegliwość ta postępuje – im mniej laktazy wytwarza nasz organizm, tym mniejszą ilość laktozy możemy tolerować. Co więcej, niedobór laktazy może być stanem przejściowym, który pojawił się, na przykład w wyniku przebytej infekcji. Po pewnym czasie flora bakteryjna jelit wraca do normy i nietolerancja mija. Najczęściej jednak produkcja laktazy w organizmie zmniejsza się wraz z upływem lat, co oznacza, że u części dorosłych może powodować niedobór, a więc nietolerancję laktozy. Niedobór laktazy typu dorosłego pojawia się nawet u 70% populacji. (1)

Czym jest uczulenie na nabiał?

Uczulenie na nabiał, zwane czasem skazą białkową, to wynik nieprawidłowej reakcji organizmu na białko mleka krowiego. W przypadku uczulenia na nabiał system odpornościowy reaguje nadmiernie na obecność alergizującego białka dostarczanego z pożywieniem, głównie z mlekiem.

Oznaki uczulenia na nabiał mogą być bardzo podobne do objawów nietolerancji laktozy, jednak poza dolegliwościami ze strony układu pokarmowego, alergia pokarmowa może także wywoływać reakcje skórne oraz oddechowe, takie jak duszności czy katar. (2)

Nietolerancja laktozy a uczulenie na nabiał – jak odróżnić?

Nietolerancja laktozy objawia się problemami żołądkowo-jelitowymi, natomiast uczulenie na nabiał dodatkowo może powodować wysypkę czy trudności z oddychaniem. Dolegliwości te nie zawsze się pojawiają, a objawy alergii mogą również przejawiać się tylko w obrębie układu trawiennego. (1, 2)

Testy na nietolerancję laktozy i alergię pokarmową

Obydwie przypadłości można zdiagnozować wykonując testy laboratoryjne – pozwolą one rozpoznać nietolerancję laktozy lub wyeliminować alergię na białko mleka krowiego. Są to testy działające w odmienny sposób – nietolerancję laktozy diagnozuje się poprzez wodorowy test oddechowy, test pH kału lub badanie genetyczne. Uczulenie na nabiał diagnozować można podobnie jak większość innych alergii – poprzez punktowe testy skórne, oznaczenie stężenia przeciwciał (IgE) w surowicy oraz testy prowokacji. (3, 4)

Kiedy pojawiają się objawy nietolerancji laktozy i alergii na nabiał?

Ważną różnicą między nietolerancją laktozy a alergią na białko mleka jest czas reakcji organizmu i pojawienia się pierwszych objawów. W przypadku nietolerancji laktozy symptomy występują od 30 minut do 2 godzin po spożyciu mleka lub jego przetworów. Natomiast czas reagowania systemu immunologicznego jest dłuższy i efekty można zauważyć później – objawy uczulenia na nabiał pojawiają się najwcześniej po 2 godzinach od spożycia mleka lub jego przetworów, ale mogą wystąpić nawet po kilku dniach.

Jak radzić sobie z nietolerancją laktozy oraz uczuleniem na nabiał?

Chociaż nietolerancja laktozy i uczulenie na nabiał są różnymi przypadłościami, mają takie samo źródło – mleko i jego przetwory. W obu sytuacjach rozwiązaniem może okazać się więc dieta eliminacyjna.

Czym jest dieta eliminacyjna?

Polega ona na odstawieniu (wyeliminowaniu) grupy produktów żywnościowych, w skład których wchodzą przetwory mleczne, zawierające laktozę i białka mleka zwierzęcego. Do produktów tych zaliczamy przede wszystkim:

• mleko,
• śmietanę,
• jogurty,
• kefiry,
• maślanki,
• masło,
• lody (na bazie śmietany)
• sery – żółte i białe,

a także wszelkiego rodzaju mleka skondensowane, mleka w proszku, produkty zawierające białko serwatkowe.

Należy jednak zauważyć, że nie każde ilości laktozy lub białka mleka powodują negatywne reakcje organizmu. W przypadku nietolerancji laktozy zwykle mamy do czynienia z niedoborem laktazy, której poziom pozwala na rozłożenie pewnej ilości laktozy. Zatem dolegliwości mogą pojawić się dopiero wtedy, jeśli spożyjemy zbyt dużą ilość produktów mlecznych. Podobnie reakcja alergiczna nie musi wystąpić za każdym razem po spożyciu mleka i jego przetworów. Dopuszczalne do spożycia ilości bez wywołania objawów nietolerancji lub alergii są indywidualne dla każdego organizmu.

Czytaj również: Produkty mleczne a zdrowe serce

W przypadku nietolerancji laktozy możliwe jest wspomaganie się naturalnymi probiotykami, które będą wspierać odbudowę flory jelitowej lub suplementami z laktazą. To rozwiązanie pozwala na sprawniejsze trawienie laktozy, zatem może zniwelować dokuczliwe objawy lub pomóc w ustąpieniu dolegliwości.

Produkty bez laktozy

Jeśli nie tolerujemy laktozy, powinniśmy również zwrócić uwagę na jej różną zawartość w mlecznych przetworach. Mleko ma najwięcej laktozy, jednak podczas niektórych procesów jego przetwarzania ilość tego cukru maleje. Tak jest w przypadku jogurtów lub niektórych serów (dojrzewających, takich jak cheddar, parmezan czy ser szwajcarski). Co więcej, obecnie na rynku dostępnych jest wiele produktów, przy których produkcji specjalnie wyodrębnia się laktozę – można więc nabyć mleko bez laktozy, ser bez laktozy oraz inne produkty dedykowane osobom z nietolerancją tego składnika. (5)

Mleko krowie lub kozie można zastąpić również mlekiem roślinnym – migdałowym, kokosowym, owsianym czy ryżowym – oraz przetworami pochodzenia roślinnego.

Niestety spożywanie produktów bez laktozy nie jest rozwiązaniem dla osób uczulonych na nabiał. W ich przypadku jednak możliwe jest niekiedy sięgnięcie po produkty mleczne wytwarzane z mleka innego niż krowie. Nie jest to jednak regułą: uczulenie na nabiał dotyczy białka mleka krowiego, jednak białka występujące np. w mleku kozim są do niego podobne. U niektórych osób białka mleka koziego czy owczego mogą zatem wywoływać takie same objawy.

Jak uzupełnić dietę przy uczuleniu na nabiał i niwelować ryzyko objawów alergii?

Całkowite wykluczenie mleka krowiego i jego przetworów z diety może przyczyniać się do wzrostu ryzyka niedoboru wapnia w organizmie. Dlatego właśnie do diety niwelującej objawy alergii pokarmowej warto wdrożyć więcej roślinnych źródeł wapnia – napoje roślinne wzbogacone w wapń (ryżowe, migdałowe, kokosowe, owsiane), które mogą być alternatywą dla mleka krowiego i koziego, ale również zielone warzywa liściaste, np. jarmuż, brokuł, koperek, szpinak. Zielone warzywa dostarczają również dużo błonnika pokarmowego istotnego w profilaktyce alergii – cukinia, ogórek. Ponadto roślinnym źródłem wapnia są również orzechy laskowe, amarantus, tofu, sezam, migdały, komosa ryżowa, suszone figi i morele oraz nasiona maku.(6)

Świeże warzywa i owoce, zwłaszcza warzywa strączkowe i kiszone wspomagają organizm w obronie przed stanami zapalnymi, są naturalnymi probiotykami, a tym samym wspierają działanie flory jelitowej i rozwój mechanizmów antyalergicznych.

Jednocześnie dieta oparta na częstym spożywaniu czerwonego mięsa, fast foodów i tłuszczów trans, cukru czy produktów z białej mąki może zwiększać ryzyko wystąpienia objawów alergii pokarmowej i wpływać na zaburzenia mikroflory jelitowej, nasilając stany zapalne ściany jelita. Warto więc stopniowo eliminować z diety produkty tego typu, opierając codzienny jadłospis na zdrowych tłuszczach – źródłach kwasów omega-3 oraz olejach roślinnych, orzechach i nasionach (jeśli nie wywołują one u nas reakcji alergicznej).

Odkryj także: Jak dbać o serce – naturalne sposoby 

Nietolerancja laktozy i uczulenie na nabiał u dzieci karmionych piersią

W przypadku uczulenia na nabiał u dzieci należy pamiętać, że uczulające białko mleka krowiego występuje w mleku matki tylko wtedy, kiedy spożywa ona mleko i produkty mleczne. Jeśli u dziecka wystąpi reakcja alergiczna, matka powinna wprowadzić dietę eliminacyjną, wykluczając mleko i jego przetwory. Warto przy okazji zaznaczyć, że alergia na nabiał u dzieci często ustępuje wraz z rozwojem ich układu odpornościowego.

Dieta matki nie ma natomiast wpływu na zawartość laktozy w jej mleku. Zatem jeśli dziecko nie toleruje laktozy, nie można zmniejszyć jej zawartości w naturalnym mleku matki i konieczne jest karmienie specjalistycznym mlekiem. Sytuacja taka zdarza się jednak stosunkowo rzadko, głównie wśród wcześniaków. (4)

Bibliografia

1. Di Costanzo M, Berni Canani R. Lactose Intolerance: Common Misunderstandings. Annals of Nutrition and Metabolism. 2018;73:30–7.
2. Heine RG, AlRefaee F, Bachina P, De Leon JC, Geng L, Gong S, et al. Lactose intolerance and gastrointestinal cow’s milk allergy in infants and children – common misconceptions revisited. World Allergy Organization Journal. 2017;10.
3. Iga Butrym, Sylwia Płaczkowska, Lilla Pawlik-Sobecka, Sylwia Smolińska, Podstawowe testy wykorzystywane w diagnostyce alergii IgE-zależnej i alergii kontaktowej, Diagn Lab 2017; 53(3): 169-174
4. Anna Brębowicz, Paulina Sobkowiak, Postępowanie diagnostyczne w alergii na białka mleka krowiego u dzieci, Alergia Astma Immunologia 2015, 20 (1): 17-23
5. Dekker P, Koenders D, Bruins M. Lactose-Free Dairy Products: Market Developments, Production, Nutrition and Health Benefits. Nutrients. 2019;11:551.
6. McCarthy K. S., Parker M., Ameerally A., Drake S. L., Drake M. A.: Drivers of choice for fluid milk versus plant-based alternatives: What are consumer perceptions of fluid milk? J Dairy Sci. 2017 May 24