(1 głosów, średnio: 5,00)
Loading...
Niacyna, znana również jako witamina B3 lub PP, obejmuje dwa związki o podobnej aktywności biologicznej: kwas nikotynowy i nikotynamid. Jej niedobór najczęściej wynika z nieprawidłowej diety, rzadziej z zaburzeń metabolicznych. Jego skutkiem jest zespół chorobowy – pelagra. Niacyna to witamina łatwo rozpuszczalna w wodzie i alkoholu, która korzystnie wpływa na profil lipidowy i działa rozkurczająco na naczynia krwionośne. Witamina B3 należy do najstarszych leków stosowanych w terapii zaburzeń lipidowych. Czego jeszcze nie wiemy o witaminie PP?
Różne oblicza niacyny
Niacyna (czyli kwas nikotynowy i amid kwasu nikotynowego), zwana też witaminą B3 lub witaminą PP, pełni rolę prekursora dla dwóch koenzymów: NAD i NADP. Co to znaczy? W organizmie kwas nikotynowy ulega przekształceniu do nikotynamidu, z którego powstają NAD i NADP. NAD i NADP to koenzymy, od których zależy prawidłowy metabolizm komórek.
NAD (a dokładniej dinukleotyd nikotynoamidoadeninowy) oraz NADP (fosforan dinukleotydu nikotynoamidoadeninowego) występują w ludzkich komórkach (znajdują się też w żywności. Są nośnikami elektronów; uczestniczą w wielu ważnych procesach w organizmie (m.in. przemianach węglowodanów, białek i tłuszczów).
Witaminy z założenia to związki egzogenne, których organizm nie syntetyzuje (trzeba dostarczać je z zewnątrz – z pożywieniem). Niacyna jednak wymyka się definicji – jest wytwarzana w organizmie z tryptofanu (aminokwasu) przez bakterie jelitowe. Ale ilości dostarczane w wyniku syntezy endogennej (czyli zachodzącej w ustroju) są niewystarczające, dlatego należy zadbać o odpowiednią podaż witaminy PP z dietą.
Pamiętajmy także o dobrych źródłach pokarmowych tryptofanu, który jest typowym związkiem egzogennym (w ogóle niesyntetyzowanym w organizmie). Tym bardziej, że jego przemiany do kwasu nikotynowego nie są szczególnie wydajne (z 60 mg tryptofanu powstaje zaledwie 1 mg niacyny). Poza tym procesy te zależą od obecności innych związków, w tym ryboflawiny, pirydoksyny i tiaminy.
Dawniej niacyna znana była przede wszystkim jako czynnik przeciwpelagryczny (Pellagra Preventive factor); stąd jej nazwa – witamina PP.
Witamina B3 – rola w organizmie
Niacyna, jako składnik enzymatyczny, bierze udział w metabolizmie i pozyskiwaniu energii z pożywienia.
Dzięki niacynie prawidłowo funkcjonuje układ nerwowy, produkowane są hormony płciowe, kortyzol, tyroksyna i insulina. Witamina PP uczestniczy w tworzeniu czerwonych krwinek
i wykazuje działanie hipoglikemizujące (reguluje stężenie cukru we krwi). Uważa się, że niacyna zimniejsza ryzyko choroby niedokrwiennej serca i udaru mózgu.
Pamiętajmy, że kwas nikotynowy przyjmowany w dawkach miligramowych pełni rolę witaminy, ale w dawkach dużych (gramowych) to lek, który korzystnie wpływa na wszystkie frakcje lipidów i lipoprotein we krwi, m.in. zmniejsza stężenia cholesterolu LDL i triglicerydów oraz zwiększa stężenie „dobrego” cholesterolu HDL.
Witamina B3 należy do substancji drobnocząsteczkowych, rozpuszczalnych w wodzie, dlatego z reguły nie gromadzi się w organizmie do poziomu toksycznego. Jest łatwo wydalana przez nerki (z moczem).
Skutki niedoboru oraz nadmiaru niacyny – witaminy B3
Nadmierne spożycie kwasu nikotynowego (w wyniku suplementacji) wywołuje uderzenia gorąca i zaczerwienienie twarzy.
Należy zaznaczyć, że duże dawki niacyny mogą wywoływać objawy niepożądane, w tym zaburzać pracę wątroby (powodować nawet jej niewydolność), wywoływać dolegliwości żołądkowo-jelitowe (nudności, niestrawność, wzdęcia, wymioty, biegunki, a także nasilać chorobę wrzodową).
Kwas nikotynowy może nasilać działanie statyn (leków obniżających stężenie cholesterolu), co najczęściej objawia się bólami mięśniowymi, w skrajnych przypadkach dochodzi do uszkodzenia mięśni.
Kwas nikotynowy zmniejsza wrażliwość na insulinę, a nawet nasila hiperglikemię u pacjentów z cukrzycą typu 2 (suplementacja jest niewskazana). Rzadziej prowadzi do hiperurykemii (zwiększonego stężenia kwasu moczowego we krwi), arytmii, obniżenia ciśnienia krwi, zawrotów głowy, obrzęków, migren, bezsenności; sporadycznie przyczynia się do zaburzeń widzenia.
Witaminę B3 wykorzystuje się m.in. w terapii dyslipidemii (uznaje się, że zastosowanie niacyny w celach terapeutycznych jest bezpieczne).
Niedobór niacyny i tryptofanu w diecie powoduje pelagrę – chorobę, która początkowo może objawiać się znużeniem, utratą apetytu, problemami trawiennymi i dolegliwościami jelitowymi. Z czasem pojawiają się zmiany zapalne w jamie ustnej (najczęściej na języku). O poważnych niedoborach witaminy B3 świadczą stany zapalne skóry. Skutkiem rozległych zmian zapalnych błony śluzowej jelit są biegunki. Postęp choroby prowadzi do zaburzeń psychicznych.
W jakich produktach znajdziemy niacynę?
Niacyna w pożywieniu występuje w postaci NAD i NADP, które w przewodzie pokarmowym ulegają hydrolizie (rozkładowi pod wpływem wody). Niacyna i niacynamid (w wolnej postaci) łatwo wchłaniają się z jelit i są transportowane do tkanek, gdzie ponownie powstają aktywne koenzymy (NAD i NADP).
Dobrymi źródłami witaminy PP są produkty bogate w białko, np. chude mięso (indyk, kurczak, cielęcina), nabiał. Znajdziemy ją w rybach (m.in. w łososiu, makreli, tuńczyku), roślinach strączkowych, kaszach gryczanej i jęczmiennej, brązowym ryżu, płatkach owsianych, grzybach, orzechach, ziemniakach i pełnych ziarnach zbóż. Pewne ilości niacyny zawierają zielone warzywa (szpinak, sałata, natka pietruszki, brokuły, brukselka) a z owoców morele, banany, kiwi.
Kanapka z pełnoziarnistego pieczywa, posmarowana dobrej jakości margaryną bogatą w nienasycone kwasy tłuszczowe jak Optima Omega3, z sałatą, natką pietruszki, łososiem lub kurczakiem może być dobrym uzupełnieniem witaminy PP i innych cennych składników odżywczych.
Niacyna jest odporna na działanie wysokich temperatur, ale (z powodu rozpuszczalności w wodzie) do jej znacznych strat prowadzą procesy technologiczne z udziałem wody.
Witamina PP – zalecane normy spożycia
Pamiętajmy, że zapotrzebowanie na witaminy zależy od wielu czynników, m.in. płci, wieku, masy ciała, diety, ogólnego stanu zdrowia. Może zwiększać się w czasie ciąży i laktacji.
Niacyna jest składnikiem suplementów diety i preparatów wielowitaminowych. Ewentualną suplementację należy w każdym przypadku konsultować z lekarzem (do grupy szczególnego ryzyka należą pacjenci chorzy przewlekle, kobiety w ciąży i karmiące piersią).
Zapotrzebowanie na witaminę PP wzrasta m.in. u osób nadużywających alkoholu, który hamuje wchłanianie witamin z grupy B.
SCF (Komitet Naukowy UE ds. Żywności) ustalił górne dobowe limity spożycia:
- kwasu nikotynowego – 10 mg,
- nikotynamidu – 900 mg.
Instytut Żywności i Żywienia zaleca Polakom następujące dzienne spożycie niacyny:
- dzieci 1-3 lat: 6 mg;
- dzieci 4-6 lat: 8 mg;
- dzieci 7-12 lat: 12 mg;
- chłopcy 13-18 lat: 16 mg;
- dziewczęta 13-18 lat: 14 mg;
- kobiety ≥ 19 lat: 14 mg;
- mężczyźni ≥ 19 lat: 16 mg;
- kobiety w ciąży: 18 mg;
- kobiet w okresie laktacji: 17 mg.
Bibliografia:
- Minto C. Vecchio M.G., Lamprecht M. et al. Definition of a tolerable upper intake level of niacin: a systematic review and meta-analysis of the dose-dependent effects of nicotinamide and nicotinic acid supplementation. Nutrition Reviews 2017; 75 (6): 471–490.
- Bańkowski E. Biochemia: podręcznik dla studentów uczelni medycznych. Wydawnictwo Edra Urban & Partner, Wrocław 2016.
- Lebiedzińska A., Czaja J., Hinz A. et al. Ocena zawartości witaminy B3 w suplementach diety i preparatach farmaceutycznych. Problemy Higieny i Epidemiologii 2011; 92 (3): 617–620.
- Nagalski A., Bryła J. Zastosowanie niacyny w terapii. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2007; 61: 288–302.
- Ding Y., Li YW., Wen AD. Effect of niacin on lipids and glucose in patients with type 2 diabetes: A meta-analysis of randomized, controlled clinical trials. Clinical Nutrition 2015; 34 (5): 838–844.
- Dąbrowska M., Szydlarska D., Bar-Andziak E. Adiponektyna a insulinooporność i miażdżyca. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii 2011; 7 (3): 186–191
- Jarosz M. Normy żywienia dla populacji polskiej. Instytut Żywności i Żywienia,Warszawa 2017.
