Otyłość to choroba, która stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. Wiążący się z nią nieustanny stan zapalny może prowadzić m.in. do rozwoju zespołu metabolicznego, a dalej – nawet do zawału czy udaru[1]. Jednak wbrew obiegowej opinii pozbycie się nadprogramowych kilogramów może być wyzwaniem, kiedy u podstaw zaburzeń masy ciała leżą problemy hormonalne. Dowiedz się więcej.
Przyczyny otyłości: bilans kaloryczny, geny i hormony
Na poziomie fizycznym otyłość ma dość proste wytłumaczenie – pojawia się, gdy pacjent przez dłuższy czas utrzymuje dodatni bilans kaloryczny. To stan, w którym ilość dostarczanej energii przekracza zapotrzebowanie organizmu[2]. Jednak za tą pozornie oczywistą przyczyną stoją inne – takie, które doprowadzają do zwiększenia łaknienia. Nie zawsze chodzi o „brak silnej woli”. Często u podłoża problemów leżą stres, geny, a także hormony. To ostatnie zagadnienie staje się przedmiotem zainteresowania ekspertów. Okazuje się bowiem, że zaburzenia endokrynologiczne mogą mieć ogromne przełożenie na przyrost wagi.
Mechanizm otyłości hormonalnej: rola podwzgórza i przysadki
Z zaburzeniami apetytu – np. jego nadmiernym przyrostem – wiążą się przede wszystkim dwa ośrodki ulokowane w mózgu. Chodzi o podwzgórze oraz przysadkę mózgową[3]. Na czym polega ich rola? Otóż[4]:
- gdy dojdzie do „rozstrojenia” działania podwzgórza, mogą się pojawić zaburzenia wydzielania leptyny, nazywanej też hormonem sytości; to natomiast może prowadzić do stymulacji apetytu oraz kłopotów z odczuwaniem, że żołądek już jest pełny;
- kiedy pojawią się problemy z pracą przysadki mózgowej, np. w efekcie niedorozwoju, uszkodzenia po udarze lub urazie albo w związku z obecnością guza, następuje niedobór hormonów tropowych, np. kortyzolu, estrogenów, testosteronu czy hormonu wzrostu; taki stan również może prowadzić do przyrostu masy ciała oraz problemów z jej redukcją.
Co to oznacza dla pacjenta? Tyle, że dopóki nie ureguluje swojej gospodarki hormonalnej, trudno będzie mu powrócić do prawidłowej masy ciała.
Lista chorób hormonalnych powodujących otyłość
Z otyłością wiąże się wiele chorób o podłożu hormonalnym. Taki stan często towarzyszy np.[5]:
- zespołowi Cushinga – to stan, w którym nadnercza wydzielają nadmiar hormonów steroidowych, co może wynikać np. z obecności gruczolaka przysadki czy guzów nadnerczy; to schorzenie wiąże się z bardzo charakterystycznym rozkładem tkanki tłuszczowej (głównie w okolicy karku oraz twarzy), a także np. z powstawaniem mocno zaczerwienionych rozstępów na skórze;
- niedoczynności tarczycy – to schorzenie jest uznawane za najczęstszą przyczynę rozwoju otyłości wtórnej;
- PCOS, czyli zespołowi policystycznych jajników – ok. 50% przypadków tej choroby jest powiązanych z nadprogramową masą ciała;
- niewydolności przysadki mózgowej – ten stan wiąże się z niedoborem produkcji serotoniny oraz tyreotropiny (TSH); ten drugi stan prowadzi do rozwoju wtórnej niedoczynności tarczycy, a co za tym idzie – do otyłości.
W takich sytuacjach, zanim przejdzie się do redukcji masy ciała, potrzebne jest wdrożenie terapii endokrynologicznej. Tylko wówczas szanse na powrót do prawidłowej sylwetki są wysokie.
Schorzenia hormonalne wpływające na otyłość [tabela]
| Choroba | Mechanizm hormonalny | Charakterystyczne objawy |
|---|---|---|
| Zespół Cushinga | Nadmiar kortyzolu (hormonów steroidowych) wydzielany przez nadnercza. | Otyłość brzuszna, „byczy kark”, twarz księżycowata, czerwone rozstępy. |
| Niedoczynność tarczycy | Niedobór hormonów tarczycy spowalniający metabolizm. | Przyrost masy ciała mimo braku zmian w diecie, zmęczenie, uczucie zimna. |
| PCOS (Zespół policystycznych jajników) | Zaburzenia androgenów i insulinooporność. | Trudności ze schudnięciem, nieregularne cykle, trądzik. |
| Niewydolność przysadki | Niedobór TSH prowadzący do wtórnej niedoczynności tarczycy. | Ogólne osłabienie, spadek tempa metabolizmu. |
Leczenie otyłości hormonalnej: dieta i farmakologia
Jeżeli otyłość ma podłoże hormonalne, podstawą jest podjęcie leczenia w tym zakresie – najczęściej farmakologicznego. Jednocześnie należy wdrożyć zmiany w stylu życia, ponieważ na poziomie fizjologicznym redukcja masy ciała może być osiągnięta tylko w stanie deficytu kalorycznego[6]. Należy jednak działać pod kontrolą lekarza i z zachowaniem bezpieczeństwa oraz zdrowego rozsądku.
Eksperci zalecają najczęściej:
- utrzymanie stosunkowo niewielkiego, ale łatwego do wdrożenia długofalowo deficytu kalorycznego (na poziomie ok. 500 kcal poniżej dobowego zapotrzebowania energetycznego);
- zwiększenie aktywności fizycznej – zgodnie ze swoimi możliwościami, kondycją fizyczną i upodobaniami.
Warto pamiętać, że przy odchudzaniu ważna jest regularność, a nie perfekcjonizm. Dlatego trzeba wypracować plan działania dopasowany do siebie – tak, aby krok po kroku powrócić do prawidłowej sylwetki. Może się to udać, nawet jeżeli nadmierna masa ciała to efekt problemów hormonalnych. Zastanów się więc:
- jak powinna wyglądać Twoja dieta, aby było ją łatwo utrzymać – pomyśl, czym zastąpić dotychczas spożywane kaloryczne składniki i jak urozmaicić jadłospis; jeżeli masz problemy z cholesterolem, nie zapomnij o wprowadzeniu produktów wzbogaconych o fitosterole, które obniżają poziom „złego” cholesterolu LDL o 7-12% w ciągu 2-3 tygodni przy dziennym spożyciu 1,5-3 g oraz prowadzeniu zdrowego stylu życia[7]; znajdziesz je np. w miękkiej margarynie kubkowej Optima Cardio;
- jak możesz ćwiczyć, żeby dobrze się bawić – wcale nie musi to być siłownia; na początek wystarczą np. dłuższe spacery czy nordic walking; ważne, aby ruszać się każdego dnia.
Pamiętaj też, aby pozostawać pod stałą opieką lekarza endokrynologa. To może być początek zmian, dzięki którym podniesie się jakość Twojego życia.
[1] https://www.mp.pl/pacjent/nadwaga-i-otylosc/wprowadzenie/292771,powiklania-otylosci
[2] https://www.mp.pl/nadwaga-i-otylosc/wytyczne/show.html?id=259332
[3] Adamski W., Szulińska M., Bogdański P. Wtórne przyczyny otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2012; 3(1): 6-13.
[4] Adamski W., Szulińska M., Bogdański P. Wtórne przyczyny otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2012; 3(1): 6-13.
[5] Adamski W., Szulińska M., Bogdański P. Wtórne przyczyny otyłości. Forum Zaburzeń Metabolicznych. 2012; 3(1): 6-13.
[6] https://www.mp.pl/pacjent/nadwaga-i-otylosc/wprowadzenie/63188,jak-skutecznie-i-bezpiecznie-zmniejszyc-mase-ciala
[7] https://www.efsa.europa.eu/en/press/news/blood-cholesterol-reduction-health-claims-phytosterols-can
