Nieprawidłowe stężenie glukozy we krwi może być przyczyną wielu problemów ze zdrowiem. Oczywiście o ile ma charakter przewlekły, a nie jednorazowy. Dowiedz się, jakie mogą być konsekwencje hipoglikemii i hiperglikemii.
Najczęstszą przyczyną nieprawidłowej glikemii (stężenia glukozy we krwi) są zaburzenia metabolizmu węglowodanów, które mogą również przyczyniać się do wzrostu ryzyka powikłań mikronaczyniowych, nadwagi i otyłości (w tym niekorzystnej dla zdrowia otyłości trzewnej). Stąd tylko krok do rozwoju insulinooporności, stanu przedcukrzycowego i cukrzycy.
Duże wahania glikemii nierzadko współistnieją z chorobami układu sercowo-naczyniowego i mogą prowadzić do wielu powikłań, a nawet śmierci. Co robić, gdy glikemia wymknie się spod kontroli? Jak unormować stężenie cukru we krwi?
Jak organizm reguluje stężenie glukozy we krwi?
Organizmy żywe potrzebują energii, dlatego ich funkcjonowanie zależy przede wszystkim od procesów utleniania węglowodanów. Jednym z nich jest glukoza – główny cukier, który krąży we krwi. Równowaga pomiędzy produkcją glukozy w organizmie a jej zużyciem zachowywana jest głównie dzięki dwóm hormonom trzustkowym: insulinie i jej antagoniście, czyli glukagonowi.
Glukoza należy do podstawowych związków energetycznych w ludzkim organizmie. Jest niezbędna do prawidłowego przebiegu wielu procesów zachodzących w komórce. Dzięki oznaczeniu stężenia glukozy we krwi lekarz może ocenić metabolizm węglowodanów. Badanie to stanowi istotny element diagnostyki i monitorowania leczenia cukrzycy.
Do wchłaniania glukozy dochodzi głównie w jelicie cienkim. Związek ten jest następnie metabolizowany w komórkach: hepatocytach (komórkach wątrobowych), komórkach mięśniowych i tłuszczowych. Zwykle procesy te wymagają udziału insuliny, ale tkanka mózgowa i erytrocyty (krwinki czerwone) potrafią obejść się bez niej. Na czczo znaczną część glukozy z krwi (około 60 procent) pobiera tkanka tłuszczowa. Po spożyciu węglowodanów wchłoniętą glukozę „przechwytują” tkanki obwodowe, przede wszystkim tkanka mięśniowa. Jak przebiegają te procesy?
Po posiłku zawierającym glukozę jej stężenie we krwi wzrasta. To ważna informacja dla trzustki, która (w odpowiedzi) zaczyna syntetyzować insulinę – hormon zmniejszający stężenie glukozy. Co dzieje się, gdy stężenie glukozy we krwi jest zbyt małe? Trzustka podejmuje inne działania, czyli syntetyzuje glukagon, który wędruje do wątroby, skąd inicjuje uwalnianie glukozy. Mechanizmy te (w warunkach prawidłowych) wykazują dużą precyzję; efektywnie kontrolują stężenie glukozy we krwi i utrzymują prawidłową glikemię. Gdy dojdzie do ich zaburzenia, pojawiają się problemy, których rodzaj zależy od czynnika odpowiedzialnego za destabilizację. Jeżeli stężenie glukozy we krwi zmniejszy się, istnieje ryzyko rozwoju hipoglikemii, gdy wzrośnie, może prowadzić do hiperglikemii. Oba stany są niekorzystne dla organizmu.
Stężenie glukozy we krwi – jakie są normy?
Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), prawidłowa glikemia na czczo wynosi 70-99 mg/dl (3,9–5,5 mmol/l). Gdy wartości te zostaną przekroczone i wynoszą 100-125 mg/dl (5,6–6,9 mmol/l), mamy do czynienia z nieprawidłową glikemią na czczo (IFG, impaired fasting glucose). W przypadku stwierdzenia tego stanu, badany powinien wykonać jeszcze jedno badanie – test tolerancji glukozy (inaczej krzywa cukrowa, krzywa glikemiczna, doustny test obciążenia glukozą, test OGTT – od Oral Glucose Tolerance Test). Polega on na ocenie stężenia glukozy na czczo, a następnie godzinę i dwie godziny po przyjęciu testowej dawki glukozy (w sumie badanie trwa 3 godziny). Dzięki temu testowi lekarz może ocenić, jak organizm radzi sobie z wchłanianiem glukozy oraz wydzielaniem insuliny. O nieprawidłowej tolerancji glukozy (IGT, impaired glucose tolerance) świadczy glikemia na poziomie 140-199 mg/dl (7,8-11 mmol/l) w 120. minucie badania.
To musisz wiedzieć!
- Glikemia przygodna odnosi się do oznaczenia stężenia glukozy we krwi o dowolnej porze dnia, niezależnie od czasu ostatniego posiłku.
- Glikemia na czczo to badanie stężenia glukozy we krwi po 8 godzinach bez posiłku.
- OGTT, czyli doustny test tolerancji glukozy, wykonuje się również na czczo, ale wcześniej pacjent wypija standardowy roztwór glukozy (75 g). W diagnostyce nieprawidłowej tolerancji glukozy i cukrzycy znaczenie ma wysokość stężenia glukozy po 2 godzinach po przyjęciu roztworu (glikemia w 120. minucie).
Nieprawidłowa glikemia – jakie mogą być jej konsekwencje?
Gdy stężenie glukozy jest poniżej dolnej granicy, mamy do czynienia z hipoglikemią. Jest to stan niedocukrzenia organizmu, do którego najczęściej dochodzi z powodu przedawkowania insuliny, spożycia zbyt dużej ilości alkoholu, bądź zbyt intensywnego wysiłku fizycznego. Skutki zdrowotne hipoglikemii mogą być bardzo poważne. Znaczny spadek cukru we krwi może prowadzić do zaburzenia w pracy mózgu, może być również przyczyną wstrząsu hipoglikemicznego będącego bezpośrednim zagrożeniem życia.
Gdy stężenie glukozy we krwi jest powyżej normy, mamy do czynienia z hiperglikemią (przecukrzeniem). Przedłużająca się hiperglikemia może prowadzić do stanu przedcukrzycowego, a także cukrzycy.
Stan przedcukrzycowy to sygnał ostrzegawczy, jaki wysyła nam organizm. Może przyczyniać się do niego m.in. nadwaga lub otyłość, a także czynniki związane z zespołem metabolicznym, w tym wysokie ciśnienie, zaburzenia lipidowe, insulinooporność. Na szczęście stan przedcukrzycowy jest odwracalny, ale bagatelizowany i nieleczony może prowadzić do cukrzycy.
Cukrzycę – według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) – rozpoznaje się, gdy spełnione jest co najmniej jedno z następujących kryteriów:
- objawy hiperglikemii i glikemia przygodna wynoszą ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l);
- dwukrotnie glikemia na czczo wyniosła ≥ 126 mg/dl (≥ 7,0 mmol/l);
- glikemia w 120. minucie OGTT wyniosła ≥ 200 mg/dl (≥ 11,1 mmol/l).
Cukrzyca jest bardzo niebezpieczną chorobą. Nieleczona lub nieodpowiednio leczona może prowadzić do groźnych powikłań. Do najpoważniejszych ostrych powikłań cukrzycy zalicza się: nasiloną hiperglikemię, kwasicę, ciężką hipoglikemię. To stany zagrażające życiu chorych. Przy przedłużającej się hiperglikemii może dojść do uszkodzenia śródbłonka naczyń krwionośnych. Na początku zwykle drobnych naczyń znajdujących się w skórze, nerkach, oku (siatkówce). Z czasem przewlekła hiperglikemia zaczyna niszczyć większe naczynia, np. tętnice wieńcowe, mózgowe, duże naczynia kończyn dolnych. Jej niszczycielski wpływ odciska piętno także na układzie nerwowym, prowadząc do tzw. neuropatii.
Prawidłowa glikemia – jak utrzymać prawidłowe stężenie glukozy we krwi?
W utrzymaniu prawidłowego stężenia glukozy we krwi kluczową rolę odgrywają zbilansowana, zdrowa dieta, a także systematyczna, dopasowana do wieku i stanu zdrowia aktywność fizyczna.
Co i jak jeść, by mieć prawidłową glikemię? W utrzymaniu prawidłowej glikemii pomocna może być dieta DASH. Zgodnie z jej zaleceniami należy spożywać 4-5 małych posiłków dziennie. Z czego je przygotowywać? Przede wszystkim ze świeżych warzyw, ale też owoców, zwłaszcza o niskim indeksie glikemicznym. W jadłospisie powinny znaleźć się pełnoziarniste produkty zbożowe, ryby, chude białe mięso, odtłuszczone przetwory mleczne, a także orzechy. Dieta DASH ogranicza spożycie nasyconych kwasów tłuszczowych i cholesterolu. Lepiej też zrezygnować ze słodyczy, słodzonych napojów, przetworzonej żywności i zredukować spożycie soli kuchennej. Potrawy powinny być przyrządzane z naturalnych, jak najmniej przetworzonych produktów.
Według ekspertów Instytutu Żywności i Żywienia (IŻIŻ) stosowanie diety DASH obniża ryzyko cukrzycy, otyłości, nadciśnienia tętniczego i miażdżycy, a także zawału serca i udaru mózgu.
Co poza tym? Nie zapominajmy o regularnych badaniach w kierunku cukrzycy, ich częstotliwość określa lekarz na podstawie oceny czynników ryzyka. Osoby po 45. roku życia powinny wykonywać je co 3 lata.
Bibliografia
Polskie Towarzystwo Diabetologiczne. Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2018. Diabetologia Praktyczna 2018; 4 (1): 60–64.
Czupryniak L. Zalecenia kliniczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę – najważniejsze zmiany na rok 2018. Medycyna Praktyczna 2018; 4: 43–48.
Czupryniak L. Zalecenia kliniczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę – najważniejsze zmiany na rok 2017. Medycyna Praktyczna 2017; 5: 13–21.
Katra B. Nowości w zaleceniach PTD na 2017 rok. Diabetologia Praktyczna 2017; 3 (supl. A).
Murawska-Ciałowicz E. Tkanka tłuszczowa – charakterystyka morfologiczna i biochemiczna różnych depozytów. Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej 2017; 71: 466–484.
Korzeniewska-Dyl I. Komu zagraża makroangiopatia? Diabetologia po Dyplomie 2018; 15 (1): 48–50.
ISPAD clinical practice pediatric consensus guidelines 2014 compendium. Pediatric Diabetes, 2014; 15 (suppl. 20).
Strojek K. (red.). Diabetologia. Praktyczny poradnik. Wydawnictwo Termedia, Poznań 2014.
Matyja M., Haberka M., Olszanecka-Glinianowicz M. Żywienie i styl życia – najnowsze wytyczne AHA 2017. Medycyna po Dyplomie 2017; 26 (9): 20–23.
Szczeklik A., Tendera M. Kardiologia. Podręcznik oparty na zasadach EBM. T. 1. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2009.
Gajewski P., Szczeklik A. Interna Szczeklika 2017. Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2017.
Payne A., Barker H. Dietetyka i żywienie kliniczne. Elsevier Urban&Partner, Wrocław 2013.
Czupryniak L. Stan przedcukrzycowy – czas na niefarmakologiczną i farmakologiczną prewencję cukrzycy. Diabetologia Kliniczna 2013; 4 (2): 144–149.
Szymczyk. I. Stan przedcukrzycowy – wyzwanie dla lekarza rodzinnego. Medycyna Praktyczna – Lekarz Rodzinny 2015; 2 (210):57–67.
