Kategoria: Zadbaj o mózg

2023-06-14 Lektura tego artykułu zajmie 2 minuty
(1 głosów, średnio: 5,00)
Loading...

Wraz z wiekiem starzeje się nie tylko ciało, ale i mózg. Pojawiają się problemy z koncentracją i pamięcią, z którymi często trudniej jest się pogodzić niż z obniżeniem sprawności fizycznej. Choć naturalnie postępujących procesów starzenia nie da się uniknąć, można zadbać o to, by mózg jak najdłużej pozostał sprawny. Podpowiadamy, jak wspierać pamięć u seniorów.

Skąd biorą się problemy z pamięcią u seniorów?

Korę mózgową tworzy zbudowana z ciał komórek nerwowych istota szara, odpowiadająca przede wszystkim za przetwarzanie informacji i procesy poznawcze, takie jak myślenie, pamięć i uczenie się. Jej objętość stanowi miernik zdrowia mózgu. Wraz z wiekiem ulega ona zmniejszeniu, a jeśli tempo tego procesu jest szybsze, wcześniej może dojść do rozwoju demencji[1].

Mózg można trenować – poznaj proste ćwiczenia

Pogorszenia się funkcji poznawczych niestety nie da się całkowicie uniknąć. Z pewnością znasz jednak starsze osoby, które świetnie samodzielnie funkcjonują: pamiętają numery telefonów, zakupy robią bez spisanej na kartce listy, a także opowiadają zasłyszane gdzieś dowcipy i fabułę ostatniego odcinka serialu. Wpływ na to może mieć wiele czynników, natomiast warto wiedzieć, że trenowanie mózgu może przynieść realne, długofalowe korzyści.

Jakie ćwiczenia i aktywności wspierają dobre funkcjonowanie mózgu?

Czytanie książek

Czytanie książek czy czasopism jest z pewnością swego rodzaju wysiłkiem dla mózgu. Pozytywny wpływ takiej aktywności umysłowej na mózg potwierdzają również badania. Wyniki jednego z nich, podczas którego seniorzy czytali codziennie przez 90 minut książkę, pokazały, że regularne czytanie poprawiało pamięć epizodyczną i roboczą uczestników. Ten rodzaj pamięci odpowiada za zapamiętywanie bieżących drobnostek z dnia codziennego[2].

Granie w gry wymagające koncentracji

Gry, które wymagają skupienia i myślenia to bardzo dobry, a przede wszystkim przyjemny sposób na wspieranie mózgu. Warcaby, szachy, gry karciane i planszowe – każda z nich jest dobra, by potraktować ją jak trening funkcji poznawczych. To także świetny sposób na spędzanie czasu z wnukami!

Rozwiązywanie krzyżówek

Rozwiązywanie krzyżówek wymaga przypominania sobie haseł, a także poznawania nowych. To bardzo prosty i przyjemny sposób treningu mózgu, który można wykonywać codziennie – jedna krzyżówka nie zajmuje dużo czasu, a już pomaga stymulować umysł!

Zapamiętywanie prostych rzeczy

To ćwiczenie można wykonywać niemal zawsze i wszędzie. Chodzi bowiem o… zapamiętywanie części rzeczy zamiast zapisywania ich na kartce. Mowa o prostych kwestiach, takich jak zakupy, adres przychodni, w której umówiona jest wizyta lekarska czy godzina rozpoczęcia serialu. Notowanie wszystkiego powoduje, że mózg się rozleniwia i czuje „zwolniony” z obowiązku pamiętania.

Wsparcie dla mózgu to też dieta i ruch!

Trening zdolności poznawczych to jedna z ważnych codziennych rutyn, dzięki którym można utrzymać mózg w stosunkowo dobrej kondycji. Są jednak jeszcze przynajmniej dwa sposoby na wsparcie funkcjonowania poznawczego: dieta i ruch.

Dieta

Zdrowa dieta u seniorów jest kluczem nie tylko, by sprawnie funkcjonował ich mózg, ale także, by ogólnie dobrze się czuli. Różnorodne, zbilansowane odżywianie wpływa pozytywnie na całościowe funkcjonowanie organizmu. Niektóre składniki są jednak szczególnie wskazane, jeśli chodzi o wspieranie funkcjonowania mózgu. Jednym z kluczowych są kwasy omega-3, a przede wszystkim jeden z nich: DHA. Kwas ten jest uznawany za jeden ze składników pokarmowych, mogących zapobiegać albo opóźniać rozwój choroby Alzheimera[3]. W jaki sposób dostarczać go do organizmu? Przede wszystkim spożywając tłuste ryby morskie (takie jak dorsz, tuńczyk, halibut), oleje roślinne, algi i orzechy włoskie. Niezwykle pomocne jest wprowadzenie do diety żywności funkcjonalnej, wzbogaconej o kwas DHA. Można łatwo to zrobić, zamieniając na przykład masło na margarynę Optima Neuro, wzbogaconą o olej z alg morskich będących źródłem DHA.

Aktywność fizyczna

Poza treningiem mózgu, ważny jest także trening ciała, czyli regularny ruch. Badacze twierdzą, że uprawianie sportu chociażby 2 razy w tygodniu jest jednym ze sposobów na zmniejszenie łagodnych zaburzeń poznawczych u seniorów[4]. Jakie aktywności są wskazane? Przede wszystkim należy dostosować je do wieku i możliwości seniora. Najlepsze są wszelkie aktywności na świeżym powietrzu: spacer, jogging, jazda na rowerze, ale równie dobre jest także pływanie, joga, gimnastyka czy pilates. Najważniejsza jest regularność!

Codzienna aktywność wspiera dobre funkcjonowanie mózgu

Osoby starsze nie zawsze mają możliwość (chociażby fizyczną), by uprawiać sport, natomiast okazuje się, że na sprawność mózgu wpływa również codzienna, normalna aktywność. Według badań przeprowadzonych przez naukowców z Rush University Medical Center w Chicago u seniorów o wyższej codziennej aktywności objętość istoty szarej w mózgu była większa niż u ich mniej aktywnych rówieśników. Zależność tę potwierdzono nawet po uwzględnieniu w analizie innych czynników, które mogą mieć wpływ na objętość istoty szarej, jak m.in. wykształcenie, wskaźnik masy ciała (BMI) oraz objawy depresji. Do codziennej aktywności należą takie rzeczy jak sprzątanie, wyprowadzanie psa czy praca w ogrodzie[5].

[1] https://www.rynekzdrowia.pl/Badania-i-rozwoj/Dla-mozgu-osob-starszych-korzystna-jest-takze-zwykla-codzienna-aktywnosc,181356,11.html

[2] https://www.mp.pl/geriatria/aktualnosci/312789,czytanie-ksiazek-trenuje-pamiec-seniorow

[3] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/diety_w_chorobach/194938,dieta-w-chorobie-alzheimera

[4] https://www.mp.pl/neurologia/aktualnosci/178400,cwiczenia-dobre-na-pamiec-seniorow

[5] https://www.rynekzdrowia.pl/Badania-i-rozwoj/Dla-mozgu-osob-starszych-korzystna-jest-takze-zwykla-codzienna-aktywnosc,181356,11.html

Redakcja Optymalnewybory.pl

2022-12-04 Lektura tego artykułu zajmie 2 minuty
(2 głosów, średnio: 5,00)
Loading...

Dobra pamięć i wysoka koncentracja przydają się na co dzień. Kiedy „tryby” w mózgu dobrze pracują, łatwiej jest poradzić sobie z codziennymi wyzwaniami. Chodzi zarówno o skomplikowane problemy w pracy, jak i o zwykłe czynności, takie jak robienie zakupów. Zastanawiasz się, co możesz zrobić, aby wzmocnić swoją pamięć? Ta funkcja poznawcza jest jak mięsień, który warto ćwiczyć na co dzień. Sprawdź, jak to zrobić.

 Pamięć, czyli co?

Zanim przejdziemy do omówienia ćwiczeń na pamięć, które można wykonywać, warto wyjaśnić, czym w ogóle ona jest. Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Jest to bardzo złożony zespół zjawisk, które zachodzą w różnych partiach mózgu, związanych z magazynowaniem i utrwalaniem informacji. Kluczowymi obszarami, które za nią odpowiadają, są kora mózgowa oraz hipokamp[1].

Proces „przetwarzania danych” w mózgu jest skomplikowany i obejmuje zapamiętywanie informacji, przechowywanie ich w neuronach, a później przywoływanie we właściwym momencie. Wyróżnia się pamięć krótkotrwałą, czyli świeżą, oraz długotrwałą, czyli starą.

Skąd się biorą zaburzenia pamięci?

Chociaż pamięć jest jedną z podstawowych zdolności organizmu, przekazywaną w DNA, z czasem ta funkcja może ulec osłabieniu. Jak pokazują statystyki, z zaburzeniami pamięci zmaga się ok. 1% populacji ogólnej. Większość stanowią jednak osoby w dojrzałym wieku – po 60. roku życia. Przykładowo, wśród osób po 65. r.ż. problem dotyczy 5-7% populacji, a po 85. r.ż. – już nawet 40%[2].

Jak zatem widać, problemy z funkcjami poznawczymi są związane w dużej mierze z wiekiem. Ale nie tylko. Znaczenie mają również inne czynniki, w tym:

• choroby metaboliczne, w tym miażdżyca, która może powodować zaburzenia w dopływie krwi do mózgu;
• geny – warto pamiętać, że szanse zapadnięcia na schorzenia takie jak Alzheimer są większe u osób, w których rodzinie wystąpiły zaburzenia pamięci[3];
• przyjmowane leki;
• sięganie po używki, a w szczególności po alkohol czy narkotyki.

Problemem może być też szeroko pojęty niehigieniczny tryb życia – np. niedobory snu, niewystarczająca ilość ruchu czy źle zbilansowana dieta. Warto zwrócić uwagę na podaż DHA, czyli kwasu dokozaheksaenowego. Ta substancja, w przypadku dziennego spożycia 250 mg w połączeniu ze zdrowym trybem życia oraz zbilansowaną i zróżnicowaną dietą przyczynia się do utrzymania prawidłowego funkcjonowania mózgu oraz prawidłowego widzenia[4]. Aby uzupełnić ilość DHA w codziennej diecie, można np. zamienić masło na margarynę funkcyjną Optima Neuro. Zawarty w niej olej z mikroalg morskich jest naturalnym źródłem kwasu dokozaheksaenowego (DHA).

Jak ćwiczyć pamięć na co dzień?

Jak zatem widzisz, aby uchronić się przed rozwojem zaburzeń pamięci, warto zadbać o zdrową dietę i higieniczny tryb życia, a także być pod stałą kontrolą lekarza. Jednak równie istotny jest codzienny trening dla umysłu. To świetny sposób na wzmacnianie połączeń neuronowych w mózgu, a co za tym idzie – lepsze zapamiętywanie.

Jak prowadzić trening? Warto pamiętać, że kluczowe dla skuteczności są:

• dostarczanie mózgowi nowych bodźców – tak, by nie popadać w powtarzalność;
• stawianie na różnorodne aktywności – mózg nie lubi nudy!
• otwartość na wyzwania – podobnie jak ciało, tak i umysł od czasu do czasu trzeba „zmęczyć”[5].

Oto kilka przykładowych ćwiczeń, które możesz wykonać każdego dnia.

• Szukaj podobieństw i różnic między elementami – włącz swój analityczny umysł, zawsze kiedy masz na to chwilę. Spróbuj np. zastanowić się, czym różnią się liście, które opadły z pobliskiego drzewa, albo jakie są podobieństwa między sąsiadującymi kamienicami. Każda chwila jest dobra!
• Rozwiązuj krzyżówki, sudoku itp. – ta przyjemna rozrywka skłania mózg do wysiłku, co sprzyja prawidłowemu funkcjonowaniu pamięci.
• Próbuj odtwarzać po czasie treści wysłuchanych audycji radiowych czy telewizyjnych lub przeczytanych artykułów – w ten sposób zmusisz umysł do odtworzenia zarejestrowanych informacji.
• Układaj historie do wydarzeń, które chcesz zapamiętać – np. bazując na ciągu skojarzeń[6].
• Powtarzaj sekwencje słów, rymowanek, wierszy albo piosenek – ich odtwarzanie to również doskonała „siłownia” dla mózgu, zwłaszcza przy wzmacnianiu pamięci długotrwałej.
• Rozważ naukę obcego języka – to także świetny sposób na wzmacnianie połączeń neuronowych.

Zadbaj o to, aby Twój mózg pozostał aktywny na co dzień. Jak widzisz, możesz to robić na wiele sposobów. Spróbuj i przekonaj się, jak szybko zobaczysz postępy!

[1] https://neurologia-praktyczna.pl/a5078/Pamiec–funkcja–podzial-i-znaczenie-.html

[2] https://www.mp.pl/pacjent/objawy/152374,zaburzenia-pamieci

[3] https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/choroby/74441,choroba-alzheimera

[4] https://www.efsa.europa.eu/en/efsajournal/pub/3840

[5] https://ptsr.org.pl/uploads/books/g%C5%82%C3%B3wka%20pracuje_cz1.pdf

[6] https://rops.poznan.pl/wp-content/uploads/2020/12/TRENING-PAMIECI-ROPS.pdf

Redakcja Optymalnewybory.pl

2022-04-30 Lektura tego artykułu zajmie 2 minuty
(No Ratings Yet)
Loading...

Alkohol uważa się za jedną z najbardziej uzależniających substancji, która nie pozostaje bez wpływu na funkcjonowanie organizmu. Chociaż powszechnie wiadomo, że jego nadmierne spożycie prowadzi m.in. do uszkodzenia wątroby, oddziałuje niekorzystnie również na mózg. Dowiedz się, jakie konsekwencje ma wypijanie alkoholu.

Statystyki pokazują, że 56% Polaków sięga po alkohol sporadycznie, zaś 8% rodaków spożywa go bardzo często[1]. Warto jednak wiedzieć, że każda jego ilość niesie za sobą konsekwencje zdrowotne – tym poważniejsze, im większe jest spożycie alkoholu.

Alkohol a uszkodzenie mózgu – najważniejsze czynniki

Uważa się, że stopień uszkodzenia mózgu przez alkohol zależy od kilku czynników. Wśród nich wymienia się m.in.:

• ilość wypijanego alkoholu,
• częstość spożycia alkoholu,
• wiek inicjacji alkoholowej,
• czas picia,
• płeć i wiek,
• uwarunkowania genetyczne,
• wykształcenie,
• ogólny stan zdrowia[2].

Spożycie alkoholu a zachowanie mózgu

Nawet niewielka ilość alkoholu ma wpływ na pracę mózgu. Do zaburzeń funkcjonowania neuroprzekaźników dochodzi nie tylko w trakcie picia, ale również po spożyciu drinka. Objawia się to m.in. spadkiem kontroli zachowania, aktywności fizycznej czy emocji.

Niektóre osoby stają się bardziej drażliwe, a inne – podekscytowane. Niektórzy popadają w melancholię i szybciej się wzruszają[3]. Dzieje się tak na skutek spadku poziomu GABA – tzw. hamującego neuroprzekaźnika.

Spożycie sporej ilości alkoholu może prowadzić do powstania luk w pamięci. Wiele osób określa to mianem „urwanego filmu”, co objawia się niemożnością przypomnienia sobie szczegółów czy nawet całego zdarzenia z czasu upojenia alkoholowego.

Nawet niewielka ilość alkoholu szkodzi?

Wiele osób codziennie sięga po lampkę czerwonego wina lub kieliszek koniaku, ot „dla zdrowotności”. Okazuje się, że regularne spożywanie już niewielkich ilości alkoholu może mieć poważne konsekwencje dla mózgu.

Czy wiesz, że 50-letnia osoba wypijająca średnio 2 piwa każdego dnia ma mózg starszy o 10 lat w porównaniu do osoby niepijącej w tym samym wieku? Do takich wniosków doszli naukowcy, analizując wynik badania przeprowadzonego z udziałem 36 tys. osób[4].

Długoterminowy wpływ alkoholu na mózg

Poza krótkotrwałym działaniem na mózg alkohol oddziałuje na te narząd długofalowo. W jaki sposób? Badania naukowe wskazują, że częste spożywanie alkoholu w dużej ilości może przyczynić się m.in. do zmniejszenia objętości mózgu[5]. Konsekwencją tego może być upośledzenie funkcji poznawczych. Dobra wiadomość jest taka, że proces ten ma charakter odwracalny – jako że liczba komórek nerwowych w mózgu nie ulega zasadniczemu zmniejszeniu, funkcje mogą zostać przywrócone po abstynencji[6].

Regularne spożywanie alkoholu przyczynia się do zaniku robaka móżdżku[7]. Skutkiem tego jest upośledzenie wykonywania szybkich ruchów, co objawia się m.in. chodem z szeroko rozstawionymi nogami, niezgrabnymi i zamaszystymi gestami, problemami z mową.

Warto przy tym pamiętać, że częste spożycie alkoholu przyczynia się do zwiększenia tolerancji organizmu na trunki. Oznacza to konieczność dostarczenia jeszcze większej ilości alkoholu, a co za tym idzie – dochodzi do silniejszego oddziaływania tej substancji na mózg.

Jak zadbać o mózg?

Jeśli zależy ci na sprawności umysłowej do późnego wieku, warto już teraz zadbać o mózg. Co możesz zrobić? Zaleca się całkowicie wyeliminować alkohol lub przynajmniej ograniczyć jego spożycie do niezbędnego minimum. Na tym jednak twoje działania nie powinny się zakończyć.

Należy przede wszystkim zadbać o odpowiednią podaż DHA – nienasyconego kwasu tłuszczowego omega-3. Bierze on udział w budowie istoty szarej mózgu, a – dzięki zdolności przenikania bariery krew-mózg – potrafi wbudować się w jego tkanki[8]. Warto wiedzieć, że jego źródłem są nie tylko tłuste ryby morskie, ale i mikroalgi. Olej z nich pozyskany znajdziesz m.in. w miękkiej margarynie Optima Neuro.

[1] https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2019/K_151_19.PDF

[2] Parsons, O.A. Alcohol abuse and alcoholism. In: Nixon, S.J., ed. Neuropsychology for Clinical Practice. Washington, DC: American Psychological Press, 1996. pp. 175-201.

[3] https://www.health.com/condition/alcoholism/effects-of-alcohol-on-the-brain

[4] https://www.termedia.pl/neurologia/Wplyw-alkoholu-na-mozg-wyniki-obszernego-badania,46047.html

[5] https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/18852353/

[6] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC6705707/

[7] https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/uzaleznienia/81417,choroby-somatyczne-spowodowanie-uzywaniem-alkoholu

[8] https://optymalnewybory.pl/kwas-dha-recepta-na-prawidlowe-funkcjonowanie-mozgu-2/

Redakcja Optymalnewybory.pl

Redakcję serwisu OptymalneWybory.pl tworzą dietetyczki oraz dziennikarki, których pasją jest zdrowy tryb życia.

Optymalnewybory.pl

2022-04-10 Lektura tego artykułu zajmie 2 minuty
(No Ratings Yet)
Loading...

Mózg jest „centrum dowodzenia” Twojego organizmu. Wbrew pozorom, odpowiada nie tylko za odbiór wrażeń zmysłowych czy pamięć i zdolność porozumiewania się. „Zawiaduje” pracą kluczowych układów – w tym sercowo-naczyniowego czy trawiennego. Dlatego warto mu zapewnić jak najlepsze warunki funkcjonowania. Ogromną rolę dla prawidłowej pracy mózgu odgrywa zdrowa dieta. Zobacz, po jakie produkty sięgnąć z myślą o zdrowiu tego narządu.

Zdrowe węglowodany wspomagające pracę mózgu

Mózg do prawidłowej pracy potrzebuje w pierwszej kolejności energii. Jej ważnym źródłem jest oczywiście glukoza. Mózg pochłania nawet 60% „zasobów” glukozy z krwi[1]. Ale czy wiesz, że zalecenia WHO wskazują na to, że cukry proste nie powinny stanowić więcej niż 5% całkowitego zapotrzebowania energetycznego organizmu[2]? Ich nadmierne spożycie to jeden z najpoważniejszych problemów naszych czasów, przyczyniający się m.in. do zwiększenia ryzyka otyłości czy cukrzycy i innych chorób cywilizacyjnych.

Dlatego, z myślą o mózgu, warto dostarczyć sobie przede wszystkim węglowodany złożone, które są bogatym źródłem błonnika – wspiera on utrzymanie prawidłowego poziomu cholesterolu całkowitego oraz frakcji LDL[3]. Produkty z tej grupy mogą również wspomagać produkcję serotoniny, neuroprzekaźnika nazywanego „hormonem szczęścia”[4], a to pośrednio przekłada się na prawidłowe funkcjonowanie mózgu i dobre samopoczucie.

Warto więc sięgać m.in. po:

• warzywa,
• nasiona roślin strączkowych,
• produkty pełnoziarniste,

Dobre tłuszcze dla zdrowego mózgu

Bardzo istotne dla prawidłowej pracy mózgu są również zdrowe tłuszcze – w szczególności te zawierające wielonienasycone kwasy tłuszczowe. Szczególnie często wskazuje się na ogromną rolę kwasu dokozaheksaenowego, czyli DHA. Jest on ważnym składnikiem budulcowym mózgu – stanowi nawet do 50% frakcji błonowych fosfolipidów znajdujących się w tym organie[5]. Jak wykazały badania, spożycie 250 mg DHA dziennie przyczynia się do utrzymania prawidłowego funkcjonowania mózgu[6]. Dlatego warto spożywać m.in. tłuste ryby morskie (lub ich tłuszcz, czyli tran), a także orzechy, algi oraz oleje roślinne – są one bogatymi źródłami tej substancji.

Można także sięgnąć po margarynę roślinną zawierającą olej z mikroalg morskich, będących jednym z naturalnych źródeł DHA – zawiera go zaliczana do żywności funkcjonalnej margaryna Optima Neuro.

W kontekście tłuszczów warto wspomnieć również o lecytynie – fosfolipidzie pozyskiwanym głównie z olejów roślinnych oraz żółtka jaja kurzego. Wspiera on utrzymanie prawidłowej koncentracji czy pamięci oraz walkę z nadmiernym obciążeniem psychicznym[7].

Elektrolity a praca mózgu

Równie ważne dla prawidłowej pracy mózgu jest utrzymanie prawidłowego poziomu elektrolitów, a zatem wapnia, potasu, sodu oraz magnezu. Jednym z ich zadań jest wsparcie utrzymania prawidłowego przekaźnictwa nerwowego. Ich nieodpowiednie stężenie we krwi to prowadzić m.in. do obniżenia nastroju, apatii czy problemów z koncentracją oraz zapamiętywaniem.

Normy elektrolitów dla osoby dorosłej wynoszą odpowiednio:

• sód – 135-145 mmol/l,
• potas – 3,5-5,1 mmol/l,
• wapń – 2,25-2,75 mmol/l,
• magnez – 0,65-1,2 mmol/l[8].

W tym kontekście warto szczególnie zadbać o prawidłowe nawodnienie organizmu. Średnio zaleca się spożywanie ok. 1,5 l płynów na dobę, jednak jest to uzależnione m.in. od płci, poziomu aktywności fizycznej czy masy ciała.

Witaminy i minerały zdrowe dla mózgu

Na prawidłową pracę mózgu wpływa również podaż witamin oraz minerałów. Które z nich są najważniejsze? Poza wspomnianymi już minerałami z grupy elektrolitów warto wymienić m.in.:

• żelazo – wspiera m.in. prawidłowe natlenienie komórek organizmu (w tym mózgowych) oraz prawidłowy przebieg funkcji poznawczych; znajduje się m.in. w nasionach strączkowych, wątrobie cielęcej, pestkach dyni, otrębach pszennych czy kakao;
• witaminy z grupy B,
• witamina E – jak pokazują badania, jej nieodpowiednia podaż może sprzyjać podniesieniu ryzyka rozwoju choroby Alzheimera[9].

Podsumowując, można powiedzieć, że dla dobrej pracy mózgu ważne jest zachowanie prawidłowo zbilansowanego jadłospisu. Może to być np. dieta MIND, która stanowi połączenie diety DASH i śródziemnomorskiej[10]. Zapoznaj się z jej zaleceniami i wspomóż pamięć oraz koncentrację!

[1] https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/filmy/228844,wysokie-koszty-utrzymania-mozgu

[2] https://www.who.int/elena/titles/guidance_summaries/sugars_intake/en/

[3] https://www.mp.pl/pacjent/chorobawiencowa/lista/64902,dieta-po-zawale

[4] https://news.mit.edu/2004/wurtman-0225

[5] http://strona.ppol.nazwa.pl/uploads/images/PP_4_2012/585Krawczyk_PP4_2012.pdf

[6] https://efsa.onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.2903/j.efsa.2010.1734

[7] https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=503

[8] https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/99724,badanie-stezenia-elektrolitow-sod-potas-wapn-magnez

[9] https://pulsmedycyny.pl/jak-niedobor-witaminy-e-uszkadza-mozg-895086

[10] https://www.mp.pl/pacjent/dieta/diety/zdrowe_diety/146729,dieta-mind-polaczenie-diety-srodziemnomorskiej-i-diety-dash

Redakcja Optymalnewybory.pl

Redakcję serwisu OptymalneWybory.pl tworzą dietetyczki oraz dziennikarki, których pasją jest zdrowy tryb życia.

Optymalnewybory.pl